Cuộc chiến thuế quan có làm chậm quá trình toàn cầu hóa không?

Toàn cầu hóa đã giúp thúc đẩy sự kết nối giữa các nền kinh tế, tạo ra lợi ích kinh tế thông qua thương mại tự do và hợp tác quốc tế. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, sự trỗi dậy của chủ nghĩa bảo hộ, đặc biệt là việc áp đặt thuế quan giữa các nền kinh tế lớn như Mỹ và Trung Quốc, đã làm dấy lên lo ngại rằng quá trình toàn cầu hóa có thể bị chậm lại. Vậy thuế quan ảnh hưởng thế nào đến toàn cầu hóa, và liệu có thể dẫn đến sự đảo ngược của xu hướng này hay không?

Cơ chế tác động của thuế quan đến toàn cầu hóa

Thứ nhất: Giảm thương mại quốc tế

Thuế quan đánh vào hàng hóa nhập khẩu làm tăng giá thành sản phẩm, từ đó làm giảm khả năng cạnh tranh của hàng hóa nước ngoài so với hàng sản xuất trong nước. Điều này có thể làm giảm tổng khối lượng thương mại giữa các quốc gia.

Ví dụ:

• Trong cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung, Mỹ đã áp thuế lên hơn 360 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc, làm giảm đáng kể lượng nhập khẩu từ Trung Quốc.
• Ngược lại, Trung Quốc cũng trả đũa bằng cách đánh thuế lên các sản phẩm nông nghiệp của Mỹ, dẫn đến sự suy giảm xuất khẩu đậu nành của Mỹ vào thị trường Trung Quốc.
• Theo WTO, tăng trưởng thương mại toàn cầu chỉ đạt 2,7% vào năm 2023, thấp hơn mức trung bình 3,5% của thập kỷ trước.

Thứ hai: Làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu

Chuỗi cung ứng toàn cầu được xây dựng trên cơ sở tối ưu hóa chi phí và hiệu quả sản xuất. Khi thuế quan được áp đặt, nhiều công ty phải tái cấu trúc chuỗi cung ứng để tránh chi phí gia tăng, dẫn đến sự phân mảnh trong sản xuất và làm giảm tính liên kết kinh tế giữa các quốc gia.

Ví dụ:

• Apple đã phải xem xét chuyển một phần sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam và Ấn Độ để tránh tác động từ thuế quan.
• Các công ty sản xuất ô tô như Toyota và BMW đã điều chỉnh kế hoạch sản xuất do chi phí nhập khẩu linh kiện gia tăng.
• Theo báo cáo của McKinsey năm 2023, hơn 60% các công ty đa quốc gia đã tái cơ cấu chuỗi cung ứng để giảm thiểu rủi ro từ căng thẳng thương mại.

Thứ ba: Giảm đầu tư nước ngoài

Thuế quan không chỉ ảnh hưởng đến thương mại mà còn làm giảm động lực đầu tư xuyên biên giới. Khi các công ty đối mặt với chi phí cao hơn và rủi ro chính trị gia tăng, họ có xu hướng hạn chế đầu tư vào những khu vực bị ảnh hưởng bởi thuế quan.

Ví dụ:

• Dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Trung Quốc từ Mỹ đã giảm mạnh kể từ khi cuộc chiến thương mại nổ ra vào năm 2018.
• Ngược lại, các quốc gia Đông Nam Á như Việt Nam và Indonesia lại thu hút được nhiều FDI hơn do các công ty tìm kiếm giải pháp thay thế cho Trung Quốc.
• Theo UNCTAD, dòng vốn FDI toàn cầu giảm 12% trong năm 2023 do căng thẳng thương mại gia tăng.

Thứ tư: Tăng cường chủ nghĩa bảo hộ

Việc áp đặt thuế quan có thể tạo ra một hiệu ứng dây chuyền, khi các quốc gia khác cũng bắt đầu áp dụng biện pháp bảo hộ để bảo vệ nền kinh tế trong nước, dẫn đến một xu hướng đối lập với toàn cầu hóa.

Ví dụ:

• EU đã xem xét áp thuế đối với một số sản phẩm của Mỹ sau khi Mỹ tăng thuế nhập khẩu thép và nhôm.
• Ấn Độ cũng tăng cường chính sách “Make in India” nhằm giảm sự phụ thuộc vào hàng hóa nhập khẩu và khuyến khích sản xuất trong nước.
• Theo OECD, số lượng các biện pháp bảo hộ thương mại đã tăng 30% trong giai đoạn 2020-2023.

Liệu toàn cầu hóa có chững lại?

Thứ nhất: Chỉ số thương mại toàn cầu

Số liệu từ Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cho thấy tốc độ tăng trưởng thương mại toàn cầu đã chậm lại đáng kể kể từ khi thuế quan được áp dụng rộng rãi hơn.

• Năm 2019, thương mại toàn cầu chỉ tăng 1,2%, mức thấp nhất trong một thập kỷ.
• Covid-19 cũng làm trầm trọng thêm xu hướng suy giảm thương mại khi nhiều quốc gia ưu tiên tự cung tự cấp hơn là dựa vào nhập khẩu.
• Dự báo của IMF năm 2024 cho thấy thương mại toàn cầu sẽ tăng trưởng chậm hơn GDP thế giới lần đầu tiên trong vòng 20 năm.

Thứ hai: Quan điểm phản biện

Một số chuyên gia cho rằng thuế quan không thực sự làm chậm toàn cầu hóa mà chỉ tái cấu trúc nó theo hướng mới:

• Thay vì giảm thương mại, dòng chảy thương mại đang chuyển hướng sang các khu vực mới như Đông Nam Á, Mỹ Latinh.
• Sự phát triển của thương mại điện tử và công nghệ chuỗi cung ứng đang giúp giảm bớt tác động của thuế quan.
• Một số doanh nghiệp lớn như Tesla, Amazon vẫn tiếp tục mở rộng hoạt động toàn cầu bất chấp căng thẳng thương mại.

Giải pháp để duy trì toàn cầu hóa

Dù thuế quan có thể làm chậm quá trình toàn cầu hóa, vẫn có những giải pháp giúp duy trì thương mại tự do và sự kết nối kinh tế quốc tế:

Thứ nhất – Thúc đẩy các hiệp định thương mại tự do: Các hiệp định như CPTPP và RCEP giúp giảm bớt tác động của thuế quan và duy trì dòng chảy thương mại.

Thứ hai – Chuyển đổi số và thương mại điện tử: Các nền tảng thương mại trực tuyến như Amazon, Alibaba giúp các doanh nghiệp tiếp cận thị trường toàn cầu mà không bị ảnh hưởng trực tiếp bởi thuế quan.

Thứ ba – Đẩy mạnh hợp tác khu vực: Các quốc gia có thể tìm kiếm đối tác thương mại thay thế để giảm thiểu rủi ro từ chính sách bảo hộ.

Thứ năm – Cải thiện cơ sở hạ tầng thương mại: Tối ưu hóa logistics, cải thiện hệ thống cảng biển, đường sắt giúp giảm chi phí thương mại ngay cả khi thuế quan gia tăng.

Kết luận

Thuế quan chắc chắn có tác động tiêu cực đến quá trình toàn cầu hóa bằng cách làm giảm thương mại, gián đoạn chuỗi cung ứng và hạn chế đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, toàn cầu hóa không bị dừng lại hoàn toàn mà chỉ thay đổi hướng đi, với sự dịch chuyển đầu tư và thương mại sang các khu vực mới. Do đó, trong tương lai, các chính phủ và doanh nghiệp sẽ cần có những chiến lược linh hoạt hơn để thích ứng với môi trường thương mại đầy biến động này.