Cuộc chiến thuế quan Mỹ-Trung có làm giảm tính cạnh tranh của Việt Nam không?

Căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã tạo ra nhiều cơ hội cho Việt Nam, nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức lớn đối với khả năng cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam. Việc Mỹ áp thuế cao đối với hàng hóa Trung Quốc khiến nhiều doanh nghiệp dịch chuyển sản xuất sang Việt Nam, nhưng điều này không đồng nghĩa với lợi thế dài hạn. Ngược lại, sự cạnh tranh gia tăng, chi phí sản xuất tăng cao, và các rào cản thương mại mới có thể khiến Việt Nam gặp khó khăn trong việc duy trì lợi thế cạnh tranh. Bài viết này sẽ phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến tính cạnh tranh của Việt Nam do căng thẳng thương mại Mỹ – Trung, kèm theo các ví dụ minh họa và giải pháp ứng phó.

Những yếu tố làm giảm tính cạnh tranh của Việt Nam

Thứ nhất: Gia tăng chi phí sản xuất

Việt Nam đã thu hút được nhiều công ty đa quốc gia chuyển nhà máy từ Trung Quốc sang, nhưng điều này cũng đẩy chi phí sản xuất lên cao do:

• Nhu cầu về lao động gia tăng, dẫn đến mức lương và phúc lợi phải điều chỉnh để giữ chân nhân công.
• Giá thuê đất, nhà xưởng, kho bãi tăng mạnh do nguồn cung hạn chế.
• Chi phí vận chuyển, logistics tăng cao do cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng kịp nhu cầu.

Ví dụ:

• Giá thuê đất khu công nghiệp tại Việt Nam đã tăng khoảng 20-30% trong giai đoạn 2018-2023 do làn sóng đầu tư từ các doanh nghiệp nước ngoài.
• Samsung, một trong những nhà đầu tư lớn nhất tại Việt Nam, đã gặp khó khăn trong việc tuyển dụng đủ lao động lành nghề tại Bắc Ninh và Thái Nguyên.

Thứ hai: Áp lực từ các quốc gia cạnh tranh khác

Việt Nam không phải là quốc gia duy nhất hưởng lợi từ cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung. Nhiều nước khác như Ấn Độ, Indonesia, Thái Lan và Mexico cũng đang thu hút đầu tư nhờ chi phí lao động cạnh tranh và cơ sở hạ tầng phát triển hơn.

Ví dụ:

• Apple đang dần chuyển một phần dây chuyền sản xuất từ Trung Quốc sang Ấn Độ, thay vì Việt Nam.
• Indonesia đã ký nhiều thỏa thuận thu hút đầu tư nước ngoài vào ngành công nghệ và xe điện, tạo áp lực cạnh tranh với Việt Nam.

Thứ ba: Nguy cơ bị áp thuế và rào cản thương mại từ Mỹ

Mỹ có thể áp thuế hoặc điều tra chống bán phá giá đối với hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam nếu nhận thấy dấu hiệu gian lận xuất xứ hoặc thao túng tiền tệ.

Ví dụ:

• Năm 2019, Mỹ đã áp thuế chống bán phá giá lên thép Việt Nam có nguồn gốc Trung Quốc với mức thuế lên đến 456%.
• Ngành gỗ Việt Nam cũng bị điều tra do nghi vấn sử dụng nguyên liệu nhập khẩu từ nước ngoài để xuất khẩu sang Mỹ.

Thứ tư: Phụ thuộc vào nguồn cung nguyên liệu từ Trung Quốc

Việt Nam vẫn phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu từ Trung Quốc, đặc biệt là trong các ngành dệt may, điện tử và sản xuất linh kiện. Nếu Mỹ tiếp tục hạn chế thương mại với Trung Quốc, các doanh nghiệp Việt Nam cũng có thể bị ảnh hưởng gián tiếp.

Ví dụ:

• Khoảng 60% nguyên phụ liệu ngành dệt may của Việt Nam đến từ Trung Quốc. Nếu chuỗi cung ứng bị gián đoạn, sản xuất và xuất khẩu sẽ gặp khó khăn.
• Việc Mỹ siết chặt kiểm soát chip bán dẫn nhập khẩu từ Trung Quốc có thể ảnh hưởng đến các công ty công nghệ tại Việt Nam.

Thứ năm: Cạnh tranh lao động và năng suất thấp

Việt Nam đang phải đối mặt với tình trạng thiếu lao động lành nghề, trong khi năng suất lao động vẫn thấp so với các nước trong khu vực.

Ví dụ:

• Năng suất lao động của Việt Nam chỉ bằng 7% so với Mỹ và thấp hơn nhiều so với Thái Lan và Malaysia.
• Nhiều doanh nghiệp nước ngoài tại Việt Nam than phiền về tình trạng thiếu kỹ sư và công nhân có tay nghề cao.

Giải pháp giúp Việt Nam duy trì tính cạnh tranh

Thứ nhất: Đầu tư vào cơ sở hạ tầng

Việt Nam cần đẩy mạnh phát triển hạ tầng giao thông, cảng biển, và logistics để giảm chi phí vận chuyển và tăng năng suất sản xuất.

Ví dụ:

• Chính phủ đã đầu tư hàng tỷ USD vào các dự án cao tốc, sân bay, cảng biển như cao tốc Bắc – Nam và sân bay Long Thành.

Thứ hai: Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao

Cần cải thiện giáo dục và đào tạo nghề để đáp ứng nhu cầu lao động của các doanh nghiệp nước ngoài.

Ví dụ:

• Samsung đã mở trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D) tại Hà Nội để đào tạo nhân lực công nghệ cao.

Thứ ba: Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và chuỗi cung ứng

Giảm phụ thuộc vào một thị trường hoặc một nguồn cung nguyên liệu sẽ giúp Việt Nam tránh được rủi ro từ căng thẳng thương mại.

Ví dụ:

• Việt Nam đã ký hiệp định thương mại tự do với EU (EVFTA) và CPTPP để mở rộng thị trường xuất khẩu.

Thứ tư: Cải thiện chính sách thương mại và môi trường đầu tư

Việt Nam cần tăng cường bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp, minh bạch trong chính sách và đảm bảo môi trường kinh doanh ổn định để thu hút đầu tư dài hạn.

Ví dụ:

• Chính phủ đã đơn giản hóa nhiều thủ tục hành chính để tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp nước ngoài.

Kết luận

Căng thẳng thương mại Mỹ – Trung mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra thách thức lớn đối với tính cạnh tranh của Việt Nam. Chi phí sản xuất gia tăng, sự cạnh tranh từ các nước khác, nguy cơ bị áp thuế từ Mỹ, phụ thuộc vào nguyên liệu Trung Quốc và chất lượng lao động là những vấn đề đáng lo ngại. Để duy trì lợi thế cạnh tranh, Việt Nam cần đầu tư vào hạ tầng, phát triển nguồn nhân lực, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và cải thiện chính sách thương mại. Nếu thực hiện các chiến lược phù hợp, Việt Nam có thể tiếp tục duy trì đà tăng trưởng và nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.