Siêu lạm phát đẩy cả thế giới vào cảnh nghèo đói

Siêu lạm phát là một hiện tượng kinh tế nguy hiểm, khi giá cả hàng hóa và dịch vụ tăng vọt ngoài tầm kiểm soát, làm mất giá trị đồng tiền và đẩy hàng triệu người vào cảnh nghèo đói. Lịch sử đã chứng kiến nhiều cuộc khủng hoảng siêu lạm phát trên toàn cầu, từ Đức những năm 1920, Zimbabwe đầu những năm 2000, đến Venezuela trong thập kỷ vừa qua.

Năm 2025, thế giới tiếp tục đối mặt với nguy cơ lạm phát cao kéo dài, với nhiều quốc gia ghi nhận mức tăng giá mạnh do các yếu tố như khủng hoảng chuỗi cung ứng, giá năng lượng tăng cao, xung đột địa chính trị và chính sách tài khóa lỏng lẻo. Bài viết này sẽ phân tích tác động của siêu lạm phát, các ví dụ thực tế và cách mà các quốc gia cũng như cá nhân có thể đối phó với tình trạng này.

Siêu lạm phát là gì?

Siêu lạm phát thường được định nghĩa khi tỷ lệ lạm phát vượt quá 50% mỗi tháng. Khi điều này xảy ra, giá cả tăng theo cấp số nhân, khiến tiền tệ mất giá nhanh chóng và làm suy yếu nền kinh tế. Điều này dẫn đến một vòng xoáy nguy hiểm: tiền lương không theo kịp chi phí sinh hoạt, niềm tin vào hệ thống tài chính sụp đổ, và xã hội rơi vào khủng hoảng.

Theo dữ liệu từ Ngân hàng Thế giới, trong năm 2024, lạm phát trung bình trên toàn cầu đã vượt 6%, với nhiều quốc gia đang phát triển chịu ảnh hưởng nặng nề hơn. Một số nước như Argentina, Thổ Nhĩ Kỳ và Lebanon đã ghi nhận mức lạm phát trên 100% trong năm qua, làm suy giảm nghiêm trọng sức mua của người dân.

Nguyên nhân dẫn đến siêu lạm phát

Thứ nhất: Chính sách tiền tệ lỏng lẻo

Chính phủ có thể in tiền quá mức để tài trợ cho chi tiêu công hoặc bù đắp thâm hụt ngân sách. Khi lượng tiền lưu thông tăng nhanh mà không có sự gia tăng tương ứng về sản lượng hàng hóa và dịch vụ, giá cả leo thang không kiểm soát. Ví dụ, vào đầu những năm 2000, Zimbabwe đã in hàng loạt tiền giấy để tài trợ cho các chương trình chi tiêu công, dẫn đến tờ tiền mệnh giá 100.000.000.000.000 (100 nghìn tỷ) đô la Zimbabwe nhưng gần như vô giá trị.

Hệ quả của chính sách này là sự sụp đổ lòng tin vào đồng nội tệ, khiến người dân chuyển sang giao dịch bằng ngoại tệ mạnh hoặc tài sản thay thế như vàng, bạc, hoặc tiền điện tử. Khi nhu cầu về đồng nội tệ giảm mạnh, lạm phát sẽ tăng cao hơn nữa.

Thứ hai: Khủng hoảng kinh tế và chính trị

Bất ổn kinh tế và chính trị có thể khiến niềm tin của nhà đầu tư và người dân sụt giảm, dẫn đến dòng vốn tháo chạy khỏi quốc gia, làm mất giá đồng nội tệ và đẩy lạm phát lên cao. Venezuela là một ví dụ điển hình, khi sự quản lý yếu kém của chính phủ, tham nhũng và sự sụp đổ của ngành dầu mỏ đã khiến lạm phát vượt 1.000.000% vào năm 2018.

Tình trạng này thường đi kèm với suy thoái kinh tế nghiêm trọng, khiến sản lượng hàng hóa giảm sút trong khi tiền tệ tiếp tục mất giá, tạo ra vòng xoáy lạm phát không có điểm dừng.

Thứ ba: Chiến tranh và xung đột địa chính trị

Chiến tranh và xung đột làm gián đoạn chuỗi cung ứng, khiến giá nguyên liệu đầu vào và hàng hóa tăng mạnh. Khi nguồn cung bị hạn chế trong khi nhu cầu vẫn cao, giá cả leo thang nhanh chóng. Chẳng hạn, cuộc xung đột Nga – Ukraine từ năm 2022 đã làm gián đoạn nguồn cung lương thực và năng lượng toàn cầu, đẩy giá khí đốt và thực phẩm lên cao, góp phần vào lạm phát trên toàn cầu.

Ngoài ra, trong thời chiến, các chính phủ thường phải chi tiêu mạnh để duy trì quân đội và tài trợ cho các hoạt động chiến đấu. Nếu việc chi tiêu này được tài trợ bằng cách in thêm tiền mà không có nguồn thu tương ứng, siêu lạm phát có thể xảy ra.

Thứ tư: Sự mất cân đối trong cán cân thương mại

Các quốc gia có mức nhập khẩu lớn hơn nhiều so với xuất khẩu sẽ phải đối mặt với sự suy yếu của đồng tiền nội tệ. Khi đồng nội tệ mất giá, giá hàng hóa nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn, kéo theo sự gia tăng giá cả trong nước. Nếu tình trạng này kéo dài và không được kiểm soát, nó có thể tạo ra vòng xoáy lạm phát nghiêm trọng.

Một ví dụ điển hình là Thổ Nhĩ Kỳ, khi đồng lira mất giá mạnh so với USD vào năm 2021-2023 do thâm hụt tài khoản vãng lai lớn, khiến lạm phát tăng vọt lên hơn 80% vào một số thời điểm.

Thứ năm: Tăng giá hàng hóa cơ bản

Sự tăng giá của các mặt hàng thiết yếu như dầu mỏ, lúa mì, hoặc kim loại quý có thể lan rộng và gây ra hiệu ứng lạm phát trên toàn cầu. Khi chi phí sản xuất tăng cao, các doanh nghiệp buộc phải tăng giá sản phẩm để bù đắp chi phí, từ đó tạo ra áp lực lạm phát trên diện rộng.

Ví dụ, khi giá dầu tăng từ 70 USD/thùng vào đầu năm 2021 lên hơn 120 USD/thùng vào giữa năm 2022, chi phí vận chuyển và sản xuất tăng mạnh, góp phần đẩy giá cả tiêu dùng lên cao.

Tác động của siêu lạm phát

Thứ nhất: Suy giảm sức mua và nghèo đói gia tăng

Khi giá cả tăng nhanh, lương không theo kịp tốc độ lạm phát, người dân mất khả năng chi trả cho các nhu cầu cơ bản như thực phẩm, nhà ở và y tế. Theo Chương trình Lương thực Thế giới (WFP), số người đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực trên thế giới đã vượt 345 triệu người vào đầu năm 2025.

Thứ hai: Sụp đổ hệ thống tài chính

Siêu lạm phát thường dẫn đến sự sụp đổ của hệ thống ngân hàng khi người dân mất niềm tin vào tiền tệ và chuyển sang tích trữ tài sản khác như vàng, ngoại tệ hoặc tiền điện tử. Ví dụ, tại Argentina, người dân ngày càng từ bỏ đồng peso và chuyển sang giao dịch bằng USD do đồng nội tệ mất giá nghiêm trọng.

Thứ ba: Tăng bất ổn xã hội

Lịch sử cho thấy rằng siêu lạm phát thường kéo theo các cuộc biểu tình, bạo loạn và thậm chí là sự sụp đổ của chính phủ. Năm 1989, Venezuela chứng kiến cuộc biểu tình Caracazo bùng nổ sau khi giá cả tăng vọt, khiến hàng trăm người thiệt mạng.

Ví dụ thực tế về siêu lạm phát

Thứ nhất:  Đức (1921-1923)

Sau Thế chiến I, Đức đã trải qua một giai đoạn siêu lạm phát nghiêm trọng, khi giá trị đồng mark sụp đổ và giá một ổ bánh mì tăng từ 250 mark vào tháng 1/1923 lên 200 tỷ mark vào tháng 11 cùng năm.

Thứ hai: Zimbabwe (2000-2009)

Lạm phát của Zimbabwe đạt đỉnh điểm vào năm 2008 với tốc độ 89,7 sextillion phần trăm (89,7 × 10^21%) mỗi tháng, buộc chính phủ phải từ bỏ đồng nội tệ và sử dụng USD.

Thứ ba: Venezuela (2014 – nay)

Venezuela đã trải qua một trong những giai đoạn siêu lạm phát dài nhất trong lịch sử hiện đại, với lạm phát đạt mức 1.000.000% vào năm 2018 và tiếp tục kéo dài đến năm 2025.

Làm thế nào để đối phó với siêu lạm phát?

 Chính sách của chính phủ

Thứ nhất – Kiểm soát cung tiền: Các ngân hàng trung ương cần có chính sách tiền tệ chặt chẽ hơn để kiểm soát cung tiền, chẳng hạn như tăng lãi suất và hạn chế bơm tiền vào nền kinh tế.

Thứ hai – Ổn định tài chính: Cải cách hệ thống ngân hàng, đảm bảo tỷ lệ dự trữ bắt buộc cao hơn để tránh khủng hoảng thanh khoản.

Thứ ba – Cắt giảm thâm hụt ngân sách: Giảm chi tiêu công không cần thiết và tăng cường minh bạch tài chính để ngăn chặn tình trạng in tiền quá mức.

Chiến lược cho cá nhân

Thứ nhất – Đầu tư vào tài sản thực: Chuyển một phần tài sản vào vàng, bất động sản, cổ phiếu phòng thủ hoặc hàng hóa thiết yếu.

Thứ hai – Đa dạng hóa ngoại tệ: Nắm giữ USD, CHF, hoặc các loại tiền điện tử có nguồn cung giới hạn như Bitcoin.

Thứ ba – Gia tăng thu nhập: Đầu tư vào kỹ năng mới, kinh doanh nhỏ hoặc tạo thêm các nguồn thu nhập thụ động để thích nghi với giá cả tăng cao.

Thứ tư – Tiết kiệm thông minh: Giảm các khoản chi tiêu không cần thiết, ưu tiên những nhu cầu thiết yếu và tìm kiếm các kênh đầu tư an toàn hơn.

Kết luận

Siêu lạm phát không chỉ là một vấn đề kinh tế mà còn là một thảm họa xã hội, đẩy hàng triệu người vào cảnh nghèo đói và bất ổn. Khi lạm phát tăng cao trên toàn cầu vào năm 2025, chính phủ và cá nhân cần có chiến lược hợp lý để giảm thiểu tác động tiêu cực. Lịch sử cho thấy rằng nếu không có các biện pháp kịp thời, siêu lạm phát có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, từ suy thoái kinh tế đến khủng hoảng chính trị và xã hội.