Việt Nam có thể kiện Mỹ lên WTO nếu bị áp thuế không?

Việt Nam là thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) từ năm 2007 và có quyền sử dụng cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO nếu bị áp thuế không công bằng. Tuy nhiên, khả năng thành công của một vụ kiện như vậy còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm cơ sở pháp lý, tiền lệ trước đó và khả năng ngoại giao. Bài viết này sẽ phân tích khả năng Việt Nam kiện Mỹ lên WTO nếu bị áp thuế, tác động của việc này và các ví dụ minh họa.

Việt Nam có quyền kiện Mỹ lên WTO không?

Thứ nhất: Cơ sở pháp lý

Theo quy định của WTO, một quốc gia thành viên có thể khiếu nại nếu cảm thấy một biện pháp thương mại của nước khác vi phạm các nguyên tắc của WTO, chẳng hạn như:

• Nguyên tắc không phân biệt đối xử (MFN – Most Favored Nation)
• Nguyên tắc đối xử quốc gia (National Treatment)
• Nguyên tắc minh bạch và công bằng trong thương mại

Nếu Mỹ áp thuế lên hàng hóa Việt Nam mà không có lý do hợp lý theo WTO, Việt Nam hoàn toàn có thể đệ đơn kiện.

Thứ hai: Tiền lệ các vụ kiện tương tự

Nhiều quốc gia đã kiện Mỹ lên WTO về các biện pháp thuế quan:

• Trung Quốc kiện Mỹ vào năm 2018 về thuế quan đối với hàng hóa trị giá 250 tỷ USD, và WTO phán quyết Mỹ vi phạm quy tắc thương mại.
• Liên minh châu Âu kiện Mỹ về thuế nhôm và thép vào năm 2018 và thắng kiện.
• Hàn Quốc kiện Mỹ về thuế quan đối với máy giặt và thắng kiện vào năm 2019.

Dựa vào các tiền lệ này, Việt Nam có cơ sở để kiện nếu Mỹ áp thuế không công bằng.

Những trường hợp Việt Nam có thể kiện Mỹ lên WTO

Thứ nhất: Nếu Mỹ áp thuế chống bán phá giá không công bằng

Mỹ có thể áp thuế chống bán phá giá đối với hàng hóa Việt Nam với lý do Việt Nam bán hàng dưới giá trị thực tế. Nếu Việt Nam chứng minh được Mỹ tính toán sai lệch, có thể đệ đơn kiện.

Ví dụ:

• Mỹ từng áp thuế chống bán phá giá lên cá tra, tôm Việt Nam nhưng Việt Nam đã nhiều lần thắng kiện tại WTO.
• Canada từng kiện Mỹ về thuế chống bán phá giá đối với gỗ mềm và nhận được phán quyết có lợi từ WTO.

Thứ hai: Nếu Mỹ sử dụng lý do an ninh quốc gia để áp thuế

Mỹ đã từng viện dẫn lý do an ninh quốc gia để áp thuế lên nhôm, thép nhập khẩu. Nếu Mỹ áp dụng cách tiếp cận tương tự với hàng hóa Việt Nam mà không có lý do hợp lý, Việt Nam có thể kiện.

Ví dụ:

• WTO đã phán quyết Mỹ vi phạm khi áp thuế nhôm, thép từ EU với lý do an ninh quốc gia.
• Ấn Độ từng kiện Mỹ về thuế quan áp đặt lên các sản phẩm thép và nhôm, và WTO đã ra phán quyết ủng hộ Ấn Độ.

Thứ ba: Nếu Mỹ áp thuế trả đũa

Nếu Mỹ coi Việt Nam là quốc gia thao túng tiền tệ và áp thuế trừng phạt, Việt Nam có thể kiện Mỹ lên WTO với lập luận rằng không có bằng chứng rõ ràng.

Ví dụ:

• Trung Quốc từng kiện Mỹ về thuế trả đũa trong cuộc chiến thương mại và WTO đã phán quyết có lợi cho Trung Quốc.

Lợi ích và rủi ro của việc kiện Mỹ lên WTO

Thứ nhất: Lợi ích

• Giúp bảo vệ lợi ích thương mại của Việt Nam.
• Tạo tiền lệ tích cực cho các tranh chấp thương mại sau này.
• Gây sức ép ngoại giao để Mỹ xem xét lại chính sách thuế quan.
• Tăng cường uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế với tư cách một quốc gia tuân thủ các quy tắc thương mại công bằng.

Thứ hai: Rủi ro

• Mỹ có thể trả đũa bằng các biện pháp phi thuế quan như hạn chế đầu tư hoặc siết chặt quy định thương mại.
• Quá trình giải quyết tranh chấp tại WTO kéo dài, có thể mất nhiều năm.
• Kết quả không đảm bảo thành công tuyệt đối.
• Có thể ảnh hưởng đến quan hệ ngoại giao và chiến lược kinh tế giữa hai nước.

Các biện pháp khác ngoài kiện tụng

Bên cạnh việc kiện Mỹ lên WTO, Việt Nam có thể sử dụng các biện pháp khác:

Thứ nhất: Đàm phán song phương

• Việt Nam có thể đàm phán với Mỹ để đạt thỏa thuận song phương về thuế quan thay vì đối đầu tại WTO.
• Ví dụ: Việt Nam từng đàm phán với Mỹ về vấn đề tiền tệ để tránh bị áp thuế trừng phạt.
• Mexico và Canada từng đàm phán lại NAFTA (nay là USMCA) để tránh các biện pháp thuế quan bất lợi từ Mỹ.

Thứ hai: Tìm kiếm thị trường thay thế

• Nếu Mỹ áp thuế, Việt Nam có thể tăng cường xuất khẩu sang EU, Nhật Bản và Hàn Quốc.
• Ví dụ: Hiệp định EVFTA giúp Việt Nam giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ.
• Trung Quốc đã chuyển hướng xuất khẩu sang châu Phi và Đông Nam Á để bù đắp ảnh hưởng từ thuế quan Mỹ.

Thư ba: Cải thiện chuỗi cung ứng nội địa

• Hạn chế phụ thuộc vào xuất khẩu bằng cách thúc đẩy tiêu dùng nội địa và công nghiệp hỗ trợ.
• Ví dụ: Chính phủ hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất trong nước để giảm tác động từ thương mại quốc tế.
• Thái Lan đã tăng cường phát triển công nghiệp ô tô trong nước để giảm phụ thuộc vào xuất khẩu.

Kết luận

Việt Nam có thể kiện Mỹ lên WTO nếu bị áp thuế không công bằng, dựa trên các nguyên tắc thương mại quốc tế và tiền lệ trước đó. Tuy nhiên, kiện tụng có thể kéo dài và mang đến rủi ro về quan hệ ngoại giao. Vì vậy, Việt Nam cần kết hợp nhiều biện pháp như đàm phán, đa dạng hóa thị trường và nâng cao năng lực cạnh tranh để bảo vệ lợi ích kinh tế. Ngoài ra, việc phát triển nội lực và cải thiện môi trường kinh doanh sẽ giúp Việt Nam giảm thiểu rủi ro từ các chính sách thương mại không ổn định của Mỹ.