WTO có thể mất uy tín do cuộc chiến thuế quan của Mỹ không?

Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy thương mại tự do, giải quyết tranh chấp thương mại và duy trì trật tự kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, chính sách thuế quan của Mỹ, đặc biệt là dưới thời Tổng thống Donald Trump, đã đặt ra nhiều thách thức lớn đối với WTO. Việc Mỹ đơn phương áp đặt thuế quan lên các đối tác thương mại mà không tuân thủ quy trình của WTO có thể làm suy giảm uy tín của tổ chức này.

Vai trò của WTO trong thương mại toàn cầu

WTO được thành lập vào năm 1995 nhằm thay thế Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại (GATT) với mục tiêu chính là thúc đẩy tự do hóa thương mại và giải quyết tranh chấp giữa các quốc gia thành viên. WTO hoạt động dựa trên nguyên tắc không phân biệt đối xử, đảm bảo rằng các quốc gia thành viên được đối xử công bằng trong hệ thống thương mại quốc tế.

Tuy nhiên, những năm gần đây, vai trò của WTO đã bị thách thức do sự gia tăng của chủ nghĩa bảo hộ, đặc biệt là từ Mỹ – một trong những quốc gia có ảnh hưởng lớn nhất đến tổ chức này. Sự chậm trễ trong việc giải quyết tranh chấp cũng khiến nhiều quốc gia đặt câu hỏi về hiệu quả của hệ thống thương mại đa phương.

Mỹ và chính sách thuế quan đơn phương

Dưới thời chính quyền Trump, Mỹ đã áp đặt nhiều mức thuế quan lên hàng hóa nhập khẩu từ các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc, EU, Canada và Mexico. Những động thái này bao gồm:

• Áp thuế 25% đối với thép và 10% đối với nhôm nhập khẩu vào năm 2018, gây ra sự phản đối mạnh mẽ từ các đối tác thương mại của Mỹ.
• Áp thuế lên hơn 360 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc trong cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung.
• Đe dọa rút khỏi WTO vì cho rằng tổ chức này đối xử bất công với Mỹ.

Những hành động trên vi phạm nguyên tắc cơ bản của WTO về thương mại tự do và khiến tổ chức này gặp khó khăn trong việc duy trì vai trò trung gian. Hơn nữa, các chính sách này còn tạo ra hiệu ứng domino, khi các quốc gia khác cũng tìm cách đáp trả bằng thuế quan của riêng họ.

Ảnh hưởng của cuộc chiến thuế quan đến uy tín của WTO

Thứ nhất: Khả năng thực thi luật thương mại suy yếu

Mặc dù WTO có cơ chế giải quyết tranh chấp, nhưng việc Mỹ đơn phương áp đặt thuế quan mà không tuân thủ quy trình của WTO đã làm suy yếu khả năng thực thi luật thương mại quốc tế. Các quốc gia bị ảnh hưởng, chẳng hạn như Trung Quốc và EU, đã đệ đơn kiện Mỹ lên WTO, nhưng tiến trình giải quyết thường mất nhiều năm, khiến nhiều quốc gia mất lòng tin vào hiệu quả của tổ chức này.

Ví dụ:

• Năm 2019, WTO phán quyết rằng thuế quan của Mỹ đối với Trung Quốc là vi phạm quy định thương mại quốc tế, nhưng Mỹ phớt lờ phán quyết này và tiếp tục áp dụng thuế quan.
• Khi Mỹ cản trở việc bổ nhiệm các thẩm phán vào Cơ quan Phúc thẩm của WTO, hệ thống giải quyết tranh chấp của tổ chức này gần như bị tê liệt.
• Năm 2023, nhiều quốc gia than phiền rằng WTO không thể xử lý hiệu quả các tranh chấp thương mại liên quan đến công nghệ và chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thứ hai: Sự suy giảm ảnh hưởng của WTO trong thương mại toàn cầu

Do những hạn chế trong việc xử lý tranh chấp thương mại và tác động của chính sách thuế quan của Mỹ, một số quốc gia bắt đầu tìm kiếm các giải pháp thay thế ngoài WTO, chẳng hạn như ký kết các hiệp định thương mại song phương hoặc khu vực.

Ví dụ:

• Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) được ký kết mà không có sự tham gia của Mỹ.
• Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) do Trung Quốc dẫn đầu trở thành một trong những khối thương mại lớn nhất thế giới.
• Mỹ cũng tập trung vào các hiệp định song phương thay vì các hiệp định đa phương dưới sự bảo trợ của WTO.

Thứ ba: Chủ nghĩa bảo hộ lan rộng

Chính sách thuế quan của Mỹ đã kích thích làn sóng chủ nghĩa bảo hộ ở nhiều quốc gia khác, làm suy yếu hệ thống thương mại tự do mà WTO đã nỗ lực xây dựng. Các nước như Ấn Độ, Brazil và thậm chí cả EU cũng đã tăng cường các biện pháp bảo hộ thương mại để đáp trả.

Ví dụ:

• Ấn Độ tăng thuế nhập khẩu đối với nhiều sản phẩm công nghệ và nông sản để bảo vệ nền kinh tế trong nước.
• EU áp đặt thuế quan đối với hàng hóa Mỹ như rượu whisky và xe máy Harley-Davidson để đáp trả chính sách thuế thép và nhôm của Mỹ.
• Trung Quốc tăng cường chính sách tự chủ công nghệ, giảm phụ thuộc vào hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ.

Liệu WTO có thể khôi phục uy tín?

Mặc dù WTO đang đối mặt với nhiều thách thức, vẫn có một số giải pháp giúp tổ chức này lấy lại vị thế:

Thứ nhất – Cải cách hệ thống giải quyết tranh chấp: Việc khôi phục Cơ quan Phúc thẩm của WTO là điều cần thiết để tăng cường khả năng thực thi luật thương mại. Các nước thành viên cần thống nhất phương án bổ nhiệm thẩm phán mới để đảm bảo cơ chế hoạt động hiệu quả.

Thứ hai – Thúc đẩy các hiệp định thương mại đa phương: WTO cần xây dựng các thỏa thuận thương mại toàn cầu có tính linh hoạt cao hơn để đáp ứng nhu cầu của các quốc gia thành viên. Một trong những đề xuất là đơn giản hóa các quy định đối với hàng hóa kỹ thuật số và thương mại điện tử.

Thứ ba – Hợp tác với các nền kinh tế mới nổi: Tăng cường sự tham gia của các quốc gia đang phát triển vào quá trình ra quyết định của WTO có thể giúp tổ chức này duy trì sự cân bằng trong thương mại quốc tế. Điều này đặc biệt quan trọng khi các nền kinh tế như Ấn Độ, Brazil và Indonesia ngày càng có ảnh hưởng lớn hơn trong thương mại toàn cầu.

Thứ tư – Tái khẳng định vai trò của WTO trong điều phối thương mại: WTO có thể tổ chức các diễn đàn hợp tác kinh tế để ngăn chặn chủ nghĩa bảo hộ và tìm kiếm giải pháp cân bằng lợi ích giữa các nước phát triển và đang phát triển.

Kết luận

Cuộc chiến thuế quan của Mỹ đã đặt ra nhiều thách thức đối với WTO, làm suy yếu uy tín của tổ chức này trong việc điều phối thương mại toàn cầu. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là WTO hoàn toàn mất đi vai trò quan trọng của mình. Nếu được cải cách một cách phù hợp, WTO vẫn có thể tiếp tục đóng vai trò là trụ cột của hệ thống thương mại toàn cầu, giúp duy trì sự ổn định và công bằng trong nền kinh tế quốc tế. Để làm được điều này, các nước thành viên cần cam kết mạnh mẽ hơn trong việc cải tổ và tăng cường hợp tác quốc tế.