“Các nền dân chủ suy tàn, đầu tư trở thành con mồi của chính trị”

Trong lịch sử, các nền dân chủ vẫn được xem là môi trường tốt nhất cho tăng trưởng kinh tế, đầu tư và đổi mới. Tuy nhiên, bước sang năm 2025, nhiều quốc gia dân chủ trên thế giới đang đối mặt với nguy cơ sụp đổ, khi chính trị trở nên cực đoan hơn và các quy tắc đối với đầu tư dần bị thao túng. Điều này khiến các nhà đầu tư quốc tế và doanh nghiệp đối mặt với nguy cơ lỗ vốn, quá trình tăng trưởng kinh tế bị chững lại và động lực phát triển bị xói mòn.

Bài viết này sẽ phân tích nguyên nhân khiến các nền dân chủ suy tàn, tác động của chính trị bất ổn đối với đầu tư, và các ví dụ minh hoạ cụ thể.

Nguyên nhân khiến các nền dân chủ suy tàn

Thứ nhất: Gia tăng chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa bảo thủ

Trong những năm gần đây, nhiều quốc gia chứng kiến sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc cực đoan, trong đó các chính phủ ưu tiên lợi ích trong nước hơn là hợp tác toàn cầu. Xu hướng này dẫn đến các chính sách bảo hộ, hạn chế nhập cư, và sự kiểm soát chặt chẽ hơn đối với dòng vốn nước ngoài. Các hiệp định thương mại quốc tế bị đình trệ hoặc điều chỉnh theo hướng có lợi cho nền kinh tế nội địa, làm giảm cơ hội đầu tư quốc tế.

Ví dụ, Mỹ và EU ngày càng siết chặt các quy định đối với công ty công nghệ nước ngoài, đặc biệt là doanh nghiệp Trung Quốc. Điều này khiến nhiều nhà đầu tư lo ngại về tính ổn định của thị trường.

Thứ hai: Bất ổn xã hội và bầu cử tranh chấp

Biểu tình, đình công và các cuộc bầu cử gây tranh cãi trở thành hiện tượng phổ biến ở nhiều nền dân chủ. Những bất ổn này không chỉ gây ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế mà còn tạo ra môi trường rủi ro cao cho đầu tư. Trong năm 2024 và đầu 2025, các cuộc bầu cử ở Mỹ, Brazil và một số nước châu Âu đã bị đặt trong tình trạng căng thẳng với nguy cơ bạo loạn và mất ổn định chính trị.

Tại Pháp, phong trào biểu tình chống cải cách lương hưu kéo dài nhiều tháng khiến chính phủ phải hoãn một số chính sách kinh tế quan trọng, làm chậm quá trình phục hồi sau đại dịch và khủng hoảng năng lượng.

Thứ ba: Suy giảm niềm tin vào các thể chế quốc tế

Các tổ chức như Liên minh Châu Âu (EU), NATO, và Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đang đối mặt với nhiều thách thức nội bộ. Sự chia rẽ giữa các thành viên EU về ngân sách, chính sách nhập cư, và đối phó với Nga làm suy yếu sức mạnh của khối. Trong khi đó, WTO đang gặp khó khăn trong việc giải quyết tranh chấp thương mại khi nhiều quốc gia từ chối tuân thủ các quy định chung.

Tại Mỹ, các cuộc tranh luận về việc rút khỏi một số hiệp định thương mại hoặc giảm tài trợ cho các tổ chức quốc tế làm tăng thêm sự bất ổn, khiến nhiều nhà đầu tư lo lắng về môi trường kinh doanh toàn cầu.

Thứ tư: Chiến tranh thương mại và các biện pháp trừng phạt

Căng thẳng giữa các cường quốc như Mỹ – Trung Quốc, EU – Nga đã dẫn đến các biện pháp trừng phạt kinh tế nặng nề, ảnh hưởng trực tiếp đến doanh nghiệp và nhà đầu tư. Việc Nga bị loại khỏi hệ thống tài chính SWIFT, hay lệnh cấm vận đối với ngành công nghệ Trung Quốc, làm gia tăng sự phân mảnh trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Hệ quả là các doanh nghiệp phải đối mặt với chi phí sản xuất tăng cao, gián đoạn thương mại và sự thay đổi bất ngờ trong chính sách kinh tế, làm giảm khả năng dự đoán của thị trường.

Thứ năm: Sự thao túng chính sách vì lợi ích chính trị ngắn hạn

Nhiều chính phủ đưa ra các chính sách kinh tế không dựa trên dữ liệu dài hạn mà phục vụ lợi ích chính trị trước mắt, đặc biệt là trong giai đoạn bầu cử. Điều này khiến môi trường đầu tư trở nên khó đoán, do các chính sách thuế, trợ cấp, hoặc quy định kinh doanh có thể thay đổi đột ngột.

Ví dụ, tại Mỹ, chính sách về trợ cấp năng lượng sạch thay đổi theo từng chính quyền, khiến ngành này gặp khó khăn trong việc huy động vốn dài hạn. Tại một số nước châu Á, chính phủ áp dụng các biện pháp kiểm soát vốn chặt chẽ hơn nhằm tránh dòng tiền chảy ra nước ngoài, nhưng điều này cũng làm mất lòng tin của các nhà đầu tư quốc tế.

Tác động đối với đầu tư

Thứ nhất – Dòng vốn đang chảy ra khỏi các quốc gia bất ổn: Theo số liệu tháng 3/2025, dòng vốn đầu tư trực tiếp (FDI) vào Nam Mỹ giảm 20% so với năm trước do bất ổn chính trị.

Thứ hai – Thị trường chứng khoán dao động mạnh: Chứng khoán Đức giảm 15% do những tranh chấp trong EU về chính sách tài chính. Chỉ số S&P 500 của Mỹ cũng giảm 10% do căng thẳng chính trị nội bộ.

Thứ ba – Nguy cơ tăng trưởng chậm lại: Ngân hàng Thế giới dự báo GDP toàn cầu chỉ tăng 2.5% trong năm 2025, thấp hơn dự báo ban đầu. Một số nền kinh tế lớn như Đức và Nhật Bản có thể rơi vào suy thoái kỹ thuật.

Thứ tư – Dòng vốn đầu tư mạo hiểm suy giảm: Các công ty khởi nghiệp khó tiếp cận nguồn vốn do nhà đầu tư thận trọng hơn với rủi ro chính trị.

Thứ năm – Sự gia tăng của các chính sách bảo hộ: Các quốc gia áp dụng hàng rào thuế quan và hạn chế đầu tư nước ngoài vào các lĩnh vực chiến lược như công nghệ và năng lượng.

Ví dụ minh họa

Thứ nhất – Mỹ: Một số tiểu bang đang xét lại chính sách thuế với doanh nghiệp nước ngoài, gây bất an cho nhà đầu tư. Ngoài ra, tranh chấp về trần nợ công tiếp tục làm lung lay niềm tin thị trường.

Thứ hai – Anh: Sau Brexit, thị trường Anh vẫn gặp khó khăn do quan hệ với EU bất ổn. Thêm vào đó, khủng hoảng năng lượng và lạm phát cao tiếp tục gây áp lực lên đầu tư.

Thứ ba – Brazil: Chính sách kinh tế thay đổi nhanh chóng gây khó khăn cho các nhà đầu tư. Các cuộc biểu tình chống chính phủ khiến rủi ro chính trị gia tăng.

Thứ tư – Đức: Sự chia rẽ trong chính sách tài khóa giữa các quốc gia EU khiến môi trường đầu tư trở nên khó đoán. Lãi suất cao và căng thẳng với Nga làm giảm lòng tin của doanh nghiệp.

Thứ năm – Trung Quốc: Việc chính phủ siết chặt kiểm soát lĩnh vực công nghệ và bất động sản làm mất lòng tin của nhà đầu tư nước ngoài, khiến dòng vốn FDI sụt giảm mạnh.

Giải pháp

Thứ nhất – Chính phủ: Ổn định chính trị và cải cách thể chế

• Tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình để lấy lại niềm tin của nhà đầu tư.
• Cải cách chính sách kinh tế dài hạn nhằm hạn chế sự thao túng chính sách vì lợi ích chính trị ngắn hạn.
• Thúc đẩy hợp tác quốc tế, duy trì cam kết với các tổ chức kinh tế toàn cầu để tránh phân mảnh thị trường.
• Cải thiện môi trường pháp lý nhằm bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư, giảm thiểu rủi ro do biến động chính trị.

Thứ hai – Doanh nghiệp: Quản lý rủi ro và đa dạng hóa đầu tư

• Đa dạng hóa thị trường để tránh phụ thuộc vào một khu vực địa lý duy nhất.
• Đánh giá rủi ro chính trị trước khi đầu tư vào các quốc gia có môi trường dân chủ suy yếu.
• Xây dựng chiến lược linh hoạt để thích ứng với những thay đổi chính sách bất ngờ.
• Tăng cường quan hệ đối tác địa phương để giảm thiểu rủi ro pháp lý và chính trị.

Thứ ba –  Nhà đầu tư: Lựa chọn kênh đầu tư an toàn

• Chuyển hướng sang các tài sản an toàn như vàng, trái phiếu chính phủ của các nước có nền dân chủ ổn định.
• Theo dõi chặt chẽ tình hình chính trị để điều chỉnh danh mục đầu tư kịp thời.
• Tìm kiếm cơ hội đầu tư tại các thị trường mới nổi nhưng có chính sách kinh tế ổn định.
• Hợp tác với các tổ chức quốc tế để bảo vệ lợi ích đầu tư trước rủi ro chính trị.

Việc đối phó với sự suy tàn của nền dân chủ và tác động tiêu cực của nó đối với đầu tư đòi hỏi sự phối hợp từ nhiều bên, từ chính phủ, doanh nghiệp đến nhà đầu tư. Những giải pháp này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro mà còn góp phần duy trì tính bền vững của thị trường tài chính toàn cầu.